İstanbul Medeniyet Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü tarafından düzenlenen “İstanbul Kent Araştırmaları” seminer serisinin yedincisi 31 Mayıs 2021 tarihinde çevrim içi olarak düzenlendi. Şehir ve Bölge Planlama Bölümümüz Araştırma Görevlisi Ayça ÇELİKBİLEK‘in “İstanbul’ daki Büyük Ölçekli Projelerin Ekonomik ve Mekansal Coğrafyası”başlıklı araştırmasını sunduğu seminer, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi öğretim üyesi Doç.Dr. Aysu UĞURLAR tarafından modere edildi. Seminerde İstanbul’un ekonomik küreselleşme sürecinin en önemli araçları haline gelen mega projelerin ekonomik ve mekansal coğrafyası tartışmaya açıldı.
Seminer kapsamında ÇELİKBİLEK, öncelikle büyük ölçekli kentsel projelerin ortaya çıkmasına ortam hazırlayan ekonomik ve politik koşullara değinerek, büyük ölçekli projelerin kentsel yenileme ve ekonomik kalkınma süreçlerindeki kullanım amaçlarını tanımladı. Özellikle 1970 yılından sonra ekonomik küreselleşmenin etkisiyle kentlerin olağan değişim/dönüşüm süreçleri değişmeye başladığını, kentlerin turistlerin ve yabancı kalkınma yatırımlarının isteklerine göre tasarlanıp pazarlanmaya başlandığını belirtti. Megaprojelerin ise bu sürecin en önemli araçları haline dikkat çekti. Mega projeler ve öncü projeler olmak üzere, büyük ölçekli proje türlerine, bu projelerin temel özelliklerine, kentsel politikalar içerisinde tercih edilme nedenlerine ve projelerin kentsel mekân üzerindeki etkilerine değindi.
ÇELİKBİLEK, mega projeler daha çok fiziksel ve mekânsal boyutlarıyla ele alınsa da tanımlarının temelde maliyete dayandığını, mega projelerin milyon dolarlık projeler ve çok daha yüksek maliyetli projeler olarak tanımlandığını aktardı. Projelerin arazi kullanımı, tasarım güçlükleri, teknolojik ürün yeniliği kullanımı gibi özelliklerinin bu maliyetleri daha da artırdığına dikkat çekti. Bu nedenle, bu tarz projelerin -özellikle de kamu altyapısı projelerinin- kamu özel sektör ortaklıkları ve sponsorluk sözleşmeleri gibi özel finansman sistemleri aracılığıyla üretildiğine dikkat çekti.
Sonrasında, İstanbul’daki 78 adet büyük ölçekli kentsel projeyi genel özellikleri, ekonomik özellikleri, tasarımları, proje süreçleri ve yönetim şekilleri, projelerin çok boyutlu yapıları üzerinden değerlendirdiği araştırma sonuçlarını sundu ve bu projelerin İstanbul’un planlama sürecinde ve kentsel mekân dokuları üzerinde yaratabileceği dönüşüm etkilerini tartıştı. Öncelikle projelerin ekonomik coğrafyasını inceleyen ÇELİKBİLEK, 78 projenin toplam maliyetinin 145 milyar dolar olduğunu söyledi. Bu projelerin kente yüksek bir nüfus çekeceğini belirterek, projelerin bu nüfusun sadece %7’sine istihdam yarattığına dikkat çekti. Mekânsal olarak bakıldığında ise; arazi kullanımında öncelikle sanayiden kalan terk edilmiş alanların dönüştürülmesi ile başlasa da büyük ölçekli projelerin İstanbul’da kent merkezi dışındaki arazilere doğru yayıldığını belirtti. Özellikle kentin kuzeyindeki orman alanlarına ve korunan alanlara doğru yayılan kentsel gelişimin insan yerleşimleri ile yaban hayatı arasında bir çatışma olarak görüldüğünü ve bu konuda pek çok projenin toplumsal muhalefet ile karşılaştığını aktardı.
Sunumunda büyük ölçekli kentsel projelerin dünya genelindeki önemli örneklerine de yer veren ÇELİKBİLEK, İstanbul’daki büyük ölçekli projelerin Avrupa ve Amerika’daki uygulamalarla benzeyen ve farklılaşan özelliklerini ve bu farklılıkların ekonomik, politik, sosyal ve mekânsal yapı üzerindeki etkilerini değerlendirdi.
Yoğun bir katılımın olduğu seminerin sonunda ÇELİKBİLEK, aldığı sorular ışığında İstanbul’da hangi projelerin bölgesel bir dönüşümü tetikleyebilecek öncü projeler olduğuna, bu projelerin Ankara ve İzmir’de benzerleri olup olmadığına; projelerin sosyo-mekansal etkilerinin ne şekilde ele alınması gerektiğine ve 3. Havaalanı, Kanal İstanbul, 3. Köprü gibi son yıllarda gündemde olan büyük ölçekli projelerin planlama süreçlerine dair değerlendirmelerde bulundu.
